АБАЙ (Ибрагим) Қунанбаев (1845—1904) — қазақтың улы ақыны, ойшыл, философ, композитор, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, классигі. Семейдегі Ахмет Риза медресесінде араб, парсы одебиетімен жоне Орта Азия әдебиеті классиктерінің таңдаулы шыгармаларымен кең танысады. Шыгыс поэзиясына еліктеп өлеңдер жоне «Масгүт», «Ескендір » поэмаларын жазады. Абай қазақ олеңінің тақырып шеңберін кеңейтіп, шыншылдық қасиетін арттырды, оның тақырыбына философиялық, эстетикалық нәрлілік пен тереңдік сипаттарын сіңірді. Поэзияның жанрлық баюына оның «Сегіз аяқ» «Козімнің қарасы», «Сургылт туман» өлеңдері уйтқы болды. Абайдың көзі тірісінде бірлі-жарым өлеңдері жарық көрді. 1909 жылы Петербургте «Қазақ ақыны Ибраһим Қунанбайул ының олеңдері» таңдамалы шыгармалары араб әрпімен жеке кітапша болып басылды. Абай есімін барша олемге танытқан М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясы жазылды.

АБАЙ (Ибрагим) Кунанбаев (1845-1904) - великий казахский поэт, мыслитель, философ, композитор, основоположник казахской письменной литературы, классик. Ибрагим Кунанбаев был сыном султана, правителя северо-восточных районов Казахстана (сейчас Семипалатинская обл.). С самого детства Ибрагим получил глубокое гуманитарное образование, полюбил книги, поэзию, — во многом под влиянием своей матери, чья любовь осветила его жизненный путь. Именно мать называла его ласкательно-уменьшительным именем Абай, которое стало его именем в литературе. В совершенстве зная классическую литературу Востока и Запада, Абай создает новую литературу — в его стихах заговорила древняя степь, по-новому зазвучал казахский язык, в котором Абай открыл новые грани и новую глубину. Стихи Абая, его проза, его музыка насыщены глубокой лиричностью, мягким юмором, обличением пороков и воспеванием добра, любовью к своему народу. Его поэмы «Масгут», «Ескендир» («Александр Великий»), стихи «Очи черные», «Густой туман» и др. стали классикой не только казахской, но и мировой литературы.

ӘБУНАСР ӘЛ-ФАРАБИ (Мухаммед ибн Мухаммед ибн Узлаг Тархани) (870-950) -Аристотельден кейін дуние жүзілік білім мен мәдениеттің екінші ұстазы атанган данышпан, ойшыл, энциклопедист галым. Алгашқы білімді қыпшақ тілінде Отырарда алады. Багдадта араб тілін үйренеді. Самарра мен Харрандарда ірі галымдармен кездесіп, білімін уштайды. Түркі, парсы, араб тілдерінде сөйлей де, жаза да білген. Грек, латын, санскрит тілдерін игерген. Бүгінгі үрпаққа Әбу Наср Әл-Фарабидің 50 шақты еңбегі жеткен. «Алъмагеске түсініктеме», «Геометриялық сызықтар жасаудың эдістері», «Астрология», «Китаб әл-мусика әл-кабир» және тагы басқа еңбектері гылымның сеңгірін көрсететін аса ірі туындылар. Әбу Наср Әл-Фарабидің еңбектері гылымның барлық саласын қамтиды. Онын аясы кен. 

АБУ НАСР АЛЬ-ФАРАБИ (Мухаммед ибн Узлаг Тархани) (850—950) — гений, мыслитель, ученый-энциклопедист, признан вторым авторитетом во всемирной культуре после Аристотеля. Первоначальное образование он получил в Отраре на кыпчакском языке (древний казахский язык), в Багдаде изучил арабский язык. Встречаясь с крупнейшими учеными в Самарре и Харранде, он пополняет свои знания. Хороиіо владел и писал на тюркском, персидском, арабском языках. Также владел греческим, латинским, санскритским языками. До нынешнего поколения дошли около 50 трудов Абу Насра Аль-Фараби. Среди крупнейших сочинений, представляющих научную ценность, «Астрология», «Китаб аль-мусика аль-кабир» и другие. Труды Абу Насра Аль- Фараби охватывают все сферы науки, их горизонты беспредельны. Аль-Фараби признан во всем мире, как выдающийся мыслитель древности. Его философские, мировоззренческие идеи лежат в основе современной физики, астрономии, лингвистики, истории, философии, логики, математики, естествознания и др. Аль-Фараби был назван Аристотелем Востока и стал одной из ярких звезд мировой культуры.

ӘБУЛҚАЙЫР (1693-1748) -қазақ султандарының кіші буыны. Алгашында Тәуке ханның ықпалында бояган. Күшімен, айласымен, шабуылды үйымдастыра білушілігімен даңқы шыгып, хандыққа қолы жеткен. Қазақ халқының жоңгарларга қарсы азаттық күресі өрлеген кезде, Ордабасы тауының бөктеріндегі халық жиналысында Әбілқайыр қазақ жасақтарының бастаушысы болып сайланады. Ресеймен татулық байланыста болуды көздеді. Ресей империясына арқа сүйеу арқылы вз ықпалын күшейтуді, қазақтың үш жүзін түгел багындырып, бір орталықтан басқарылатын билік орнатуды, сондай-ақ әкімет билігін балаларына сайлау жолымен емес, мүрагерлік жолымен қалдырып отыруга үміттенді. 1740 жылы Әбілқайыр қазақ жасақтарын бастап барып Хиуаны басып алады. Онда біраз уақыт хан болып түрады. 

АБУЛХАИР (1693-1748). Происходил из младшей ветви казахских султанов. Прославившись завидной силой, тактикой, организаторскими способностями вести наступление, дошел до ханского трона. В период активизации освободительной борьбы казахского народа против джунгар, у подножия гор Ордабасы, народным собранием Абулхаир был избран вождем казахских ополченцев. Он стал налаживать дружеские связи с Россией. Опираясь на Российскую империю, он намеревался закрепить свои устремления, объединить казахские три жуза, организовать управление из одного центра и передавать бразды правления государством не детям правителя, а путем передачи наследия в надежные руки. В годы «великого бедствия», когда джунгарские феодалы вели непрерывные войны, стремясь уничтожить казахов, как нацию, Абулхаир обратился за помощью к России и в 30-х гг. XIX в. принял российское подданство, введя в состав Российской империи Младший и Средний жузы. Этот исторический шаг сыграл огромную, хотя и неоднозначкую, роль в развитии Казахстана, открыв казахскую степь влиянию европейской культуры.

АБЫЛАЙ ХАН (Әбілмансұр) (1711-1781) - ұлы мемлекет қайраткері, қолбасшы және дипломат. Орта жүз ханы Әбілмәмбетпен күштерін біріктіріп, жауға қарсы соғысқа шыққан. 1771 жылы Әбілмәмбет дүние салған соң, Абылай орта жүздің ханы болып сайланды. Абылай төк орта жүзгө ғана өмөс, ұлы жүз бен кіші жүзде де ықпалын жүргізді. Сыртқы саясатта қазақ елінің дербестігін сақтауда және оның қорғаныс қабілөтін нығайтуда, аса үлкон тарихи рөл атқарды. Кершілес елдермен экономикалық байланысты, сауда-саттықты күшейтті. Россия үкіметі, Қытай мемлекеті, Жоңғар, Бұхар, Хиуа хандары Абылай тұсында қазақ елімен қызу қарым-қатынас жасады. XVIII ғасырда қазақ жерін жаулап алмақ болған Жоңғар хандығы мен Манчжур-Қытай империясына қарсы күресте үш жүздің басын қосып, күшін біріктірді. XVIII ғасырдың орта шенінде жоңғарлар шет жағалап басып алған қазақ жерлерін толық азат ету үшін Абылай көптеген шешуші шаралар қолданды. Ол Орыс және Қытай мемлекеттері арасында дипломатиялық саясат жүргізді. Қытай мен жоңғар хандығы сияқты екі бірдей күшті жауға қарсы күресте Россияға арқа сүйеп, онымен одақтас болды. Осы тарихи маңызы зор шаралар қазақ халқының бұдан былайғы емірінде прогрессивтік рөл атқарды. Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде жерленген. 

АБЫЛАЙ ХАН (1711-1781), великий государственный деятель, полководец и дипломат. Он сыграл огромную роль в объединении всех трех казахских жузов для борьбы против Джунгарского ханства и Маньчжуро-Китайской империи, стремившихся в XVIII в завоевать казахские земли. Абылай прилагал большие усилия для полного освобождения казахских земель, захваченных джунгарами в середине XVII в. Ему удалось дипломатично лавировать в отношениях с Россией и Китаем, что имело огромное прогрессивное значение для последующих событий в жизни казахского народа. В 1771, после смерти Абулмамбета, Абылай становится ханом. Во внешней политике стремился сохранить независимость Казахского государства, укреплял его обороноспособность. Поддерживал экономические и торговые связи с соседними государствами как Россия, Китай, Джунгарское, Бухарское и Хивинское ханства. Похоронен в мавзолее Кожа Ахмеда Ясави (г. Туркестан).

ӘЙТЕКЕ БИ БАЙБЕКҰЛЫ (1644-1700), Кіші жүздің бас биі, Тәуке ханның басшылығымен, Төле, Қазыбек басқа да билермен бірге қазақ тайпа-руларының басын қүрап, бір орталыққа бағынған бірегей хандық қүруға үндеді, қазақ қауымының қарым-қатынасын реттейтін «Жеті жарғы» атты әдет-ғүрып заңдарының жинағын жасауға қатысты. Туысқан, қарақалпақ, қырғыз елдерімен достық одақ жасауға, көршілес мемлекеттермен елші алысып, мәмле орнатуға ат салысты. Кіші жүз шаруаларының жоңғар-қалмақ басқыншыларына қарсы күресін бастаушылардың бірі болды. Өзбекстан еліндегі Нүрата ауданының Сейтқүл қорымында жерленген. 

АЙТЕКЕ БИ БАЙБЕКУЛЫ (1682-1766), главный бий Младшего жуза, один из советников хана Тауке, известный оратор, обладавший разносторонними способностями, организатор борьбы против джунгарских завоевателей. При решении в ханском совете государственных дед связанных с внешней и внутренней политикой Казахского ханства, выполнял важную роль, исполнял судебные функции. Под руководством хана Тауке с биями Толе, Казыбеком и другими способствовал воссоединению казахских родов и племен. Один из составителей свода законов "Жеты жаргы". Принимал активное участие в установлении дружественных отношений Казахского ханства с киргизскими и каракалпакскими родами, в развитии ханом Тауке русско-казахских торговых и дипломатических отношений. Похоронен в местности Сейткул Нуратинского р-на (Узбекистан).

АСАН ҚАЙҒЫ (XIV ғ. соңғы ширегі - XV ғ. 60 - жылдары), жыраулық дәстүрдің алғашқы өкілдерінің бірі, ақын, философ. Алтын Орда ханының қарашасы, 1456 жылы Жетісудың батысында Қазақ хандығын қүрған Керей мен Жәнібек сұлтандардың кеңесшісі болған. Асан қайғы қазақ руы мен тайпаларының бірігуін жақтаған. Ол тарихи тулға болғанымен, халық санасында аңыз-әңгіме, миф кейіпкері ретінде де қалыптасқан. Асан қайғы жырау журтқа қажетті шурайлы қоныс, жақсы мекен-жай «Жерүйықты» іздеуші ретінде бейнеленіп, өлеңдерінде халық үміті мен арманын жүзеге асыратын қамқоршы ретінде суреттеледі. Оның толғаулары қанатты және нақыл сөздерге бай. Шығармалары философиялық-дидактикалық сипатта болып, терме, шешендік, афоризмдер түрғысында болып келеді. Асан қайғы шығармаларын жинаумен Ш.Ш.Уәлиханов, Г.Н.Потанин, М.Ж.Көпеев сияқты шығыстанушы ғалымдар айналысқан. 

АСАН КАЙГЫ (II пол XIV в. - 60-е гг. XV в.), жырау, поэт-философ. Был влиятельным сановником хана Золотой Орды, советником султанов Керея и Жанибека, основавших в 1456 году в Западном Семиречье Казахского ханства. Являлся сторонником объединения всех казахских родов и племен. Будучи исторической личностью, приобрел в народной памяти легендарные и даже сказочно-мифологические черты. Он вошел в народное сознание как неутомимый искатель счастливой земли (Жер Уюк), выразитель надежд и чаяний простых людей на лучшую жизнь. Рассказы Асана Кайгы включают в себя крылатые слова и выражения, меткие и образные характеристики тех местностей, где он побывал, их природных условий и людей, а также многочисленные топонимы. Ведущее место в его творчестве занимают философско-дидактические жанры: толгау, терме, назидания и афоризмы, которые раскрывают коренные проблемы бытия. Собиранием его произведений занимались ученые-востоковеды Ш.Ш. Уалиханов, Г.Н. Потанин, М.-Ж. Копеев и др.

АХМЕД ЯССАУИ (т. ж. белгісіз —1166) — он екінші гасырда өмір сүрген ақын. Қазақ хаяқының көне мәдениеті тарихында айрықша орны бар. Яссы шаһарында турган. Кейін Яссауи атанады. Ахмед Яссауи Бухар қапасында діни білім алганнан кейін Туркістанга келіп, сол кезде Орта Азияда кең тараган софылық діни-мистикалық идеялардың насихатшысына айналады. Сулеймең Бақыргани, Софы Аллаяр, Ахсани және тагы басқалар оның жолын қуып, софизмнің жаршысы болган. Ахмед Яссауидің бугінгі урпаққа жеткен шыгармасы «Диуани Хикмет » («Даналық жайындагы кітап»). Онан қазақ халқының ежелгі модениетіне, әдебиетіне, тарихына, этнографиясына, экономикасына қатысты багалы фактілер табуга болады. Ахмед Яссауи туралы ел аузында коптеген унамды аңыз-әңгімелер бар.

АХМЕД ЯССАУИ(год. рожд. неизвестен —1166) — поэт, мыслитель XII века, святой суфий. Жил в городке Яссы. Позже и сам обрел имя Яссауи. Получив религиозное образование в г. Бухаре, Ахмед Яссауи прибывает в г. Туркестан и становится пропагандистом религиозно-мистических идей суфизма, палучивших в то время широкое распространение в Средней Азии. Сулеймен Бакыргани, Софы Аллаяр, Асхани и др. стали его последователями и распространителями суфизма. До наших дней доиіло сочинение Ахмеда Яссауи «Диуани Хикмет» («Книга мудрости»). В нем встречаются факты, имеющие прямое отношение к древней истории, литературе, культуре, этнографии, экономике казахского народа. Из уст народа можно услышать немало замечателъных рассказов-легенд обАхмеде Яссауи. Суфизм — течение в исламе, предпалагающее возможность прямого контакта верующего с Богом. Легенды рассказывают об особой святости Ахмеда Яссауи и о его неоднократных беседах с Аллахом. Сам город Туркестан, где жил, проповедывал и был похоронен мусульманский святой суфий, приобрел священный статус. Слава Ахмеда Яссауи распространилась по всему исламскому миру. Знаменитый восточный правителъ, великий Тамерлан, приказал построить в Туркестане мавзолей Ахмеда Яссауи, ставший выдающимся памятником средневековой архитектуры. Сегодня Туркестан встречает пилигримов со всех концов света, приходящих поклониться памяти великого святого.

АҚЫШЕВ КЕМЕЛ (23.5.1924, Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, 4-ауыл) - археолог, тарих ғылымдарының докторы, қазақ археология ғылымының негізін қалаушылардың бірі, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының (1982), ҚР ҒА-ның Ш.Уәлиханов атындағы арнаулы сыйлықты (1966) лауреаты. Герман Археологиялық институтының корреспондент-мүшесі (1983). Қазақстан ғылымына еңбек сіңірген қайраткер (1989). Қазақ мемлекеттік университетін бітірген соң (1950), Қазақстан ҒА-нда әуелі аспирант, кіші және аға ғылыми қызметкер, кейін 1955-90 жылдары Ш.Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институты археология бөлімінің меңгерушісі, 1991 жылдан бастап Ә.Марғұлан атындағы Археология институтының бөлім меңгерушісі, институттың бас ғылыми қызметкері болып қызмет атқарып келеді. 1954 жылдан бастап Қазақстан көлеміндегі Солтустік, Оңтүстік және Жетісу археологиялық экспедицияларының үйымдастырушысы және жетекшісі. Көне және орта ғасырлардағы Қазақстан ескерткіштерің әлемдік маңызы зор Есік обасынан табылған «Аптын адам» (б.з.б. \/-І\/ ғасырлар), Бесшатыр (б.з.б. \/І-\/ ғасырлар), Отырар жәдігерлерін ашып зерттеді. Қола, ерте темір дәуірлерінің мәдениеттерін кезеңдеу және мерзімдей мәселелерін анықтады. Көне Қазақстан тарихының негізгі түжырымдарын жасауға белсене қатысты. Орталық Азия өркениеті жүйесінде ежелгі Қазақстанның орнын айқындауға елеулі үлес қосты. 220-ға жуық ғылыми еңбек, соның ішінде 14 монография жазған. «Парасат» орденімен марапатталған (1998)

ДОСМҮХАМЕДОВ ХАЛЕЛ (1883-1939), дәрігер, ғалым, фольклорист, журналист, педагог, қоғам қайраткері, профессор (1929), Ресей ҒА өлкетану бюросының корреспондент-мүшесі (1924). 1920 жылдан бастап мәдени-ағартушылық жұмысқа қызу араласады. 1920-25 ж. Ташкент халық ағарту институтында оқытушы, Орта Азия университетінің медицина факультетінде ординатор, Туркістан республикалық ғылыми комиссиясының терағасы, ҚазАССР Баспа ісі және ғылыми мекемелер мемлекеттік комитетінің терағасы. 1926-30 ж. Қазақ жоғары педагогикалық институтында ректордың көмекшісі, Қазақ мемлекеттік университетінде (қазіргі КазПИ) проректор қызметін атқарды. Негізгі еңбектері ғылыми терминология жасау мәселесіне арналғак Бұл орайда қазақ тілінде «Табиғат тану», «Жануарлар» (екеуі де - 1925), «Зоология» (1926) атты алғашқы оқулықтарың сондай-ақ обаға қарсы күрес комиссиясын басқара жүріп, «Как бороться с чумой среди киргизского населения» деген еңбектерін (1918-1924) жазды. Фонетика заңдылықтарын сез еткен «Қазақ тіліндегі сингармонизм заңы» (1924), фольклорлық деректерді этнографиялық және тарихи мәліметтермен салыстыра қарастырған «Шернияз шешен» (1925), «Бұхарадағы Көкілташ медресесін салу туралы аңыз» (1927), «Самарқандағы Теллі қары Шилдар медресесін салушы Жалаңтөс батырдың шежіресі» (1928) мақалалары, фольклордың теориялық мәселелерін баяндаған «Қазақ халық ауыз әдебиеті» очеркі (1928) атты еңбектері жарық көрді. Ауыз әдебиеті үлгілері негізінде «Мұрат ақын сөздері» (1924), «Исатай-Махамбет» (1925), «Апаман» (1926) атты жинақтар шығарды. Жер аударылған соң, 1930-38 ж. Воронеж қаласында тұрды, сонда 1939 ж. репрессияға ұшырап, 1958 ж. ақталды. 

ДОСМУХАМЕДОВ ХАЛЕЛ (1883-1939), врач, ученый, фольклорист, журналист, педагог, общественный деятель, профессор (1929), член-корреспондент краеведческого бюро Российской АН (1924). Являлся членом партии "Алаш". Досмухамедов принимал активное участие в культурно-просветительской жизни страны. В 1930-38 годах находился в ссылке в Воронеже, где заведовал отделом Института здравоохранения и гигиены. В 1939 году снова подвергся репрессиям, реабилитирован в 1958. Основные труды посвящены разработке научной терминологии. В этой области им написаны первые учебники на казахском языке: "Естествознание", "Животные" (обе - 1925), "Организм человека", "Охрана здоровья учащихся" (обе - 1925), "Зоология" (1926). Значительный вклад внес в развитие казахского языка и литературы. Фонетическим закономерностям посвящен исследовательский труд «Закон сингармонизма в казахском языке» (1924). Издал книгу "Как бороться с чумой среди киргизского населения" (1918-24), также им написаны статьи "Оратор Шернияз" (1925), "Предание о том, как был построен медресе Кугельташ в Бухаре" (1927) и др. Опубликовал очерк «Устное литература казахского народа», посвященный теоретическим вопросам казахского фольклора. Им изданы сборники произведений казахского устного народного творчества "Слова Мурат-акына" (1924), "Исатай-Махамбет" (1925), "Аламан" (1928).

ДӨНЕНТАЕВ СӘБИТ (1894, Павлодар облысы, Ақсу ауданы, 4-ауыл - 1933, Семей қаласы) - ақын, журналист. Жас кезінде ауылда ескіше хат танып, кейін Павлодарда медреседе оқиды. Өзі мұғалім жалдап, орысша сауатын ашады. Сол кезде Абай Құнанбаев пен Ғабдолла Тоқайдың өлеңдерімен танысады. 1913 жылы тұңғыш өлеңі («Қиялым») «Айқап» журналында басылып, 1915 жылы алғашқы өлеңдер жинағы «Уақ-түйек» деген атпен шығады. Бұл кездегі өлеңдерінде қазақ халқын мәдениетке, өнер-білімге ұмтылуға шақырды. 1919-1920 жылдары ауылдағы ағарту, сот жұмыстарына араласады. 1924-33 жылдары Семейде шығатын «Қазақ тілі» газетінде қызмет істеді. 1929 жылы Қазақ пролетар жазушыларының ассоциациясына мүшелікке өтеді. Осы кездегі жазылған өлеңдерінде бостандыққа қолы жеткен қазақ халқының ой-сезімі, жаңа тұрмысы, жаңа сананың қалыптасуы, жастардың қажырлы еңбегі мен жігерлі талап-тілегі жырланады. Ақын қаламынан көптеген публицистикалық шығармалар, әңгіме, очерктер туды. «Көркемтай» деген әңгімесінде (1924) жетім баланың көрген қорлығы, аянышты өмірі суреттеледі. Ол И.А.Крыловтың, Г.Тукайдың және шығыс кпассиктерінің бірсыпыра өлеңдерін қазақ тіліне аударған.

ЖӘНІБЕК ХАН (XV ғ. басы - 1470 ж.) - қазақ хандығының негізін салушылардың бірі. Барақ ханның баласы, Орыс ханның немересі. Ол Кереймен бірлесіп, өздеріне тәуелді көшпелі және жартылай көшпелі елдің бір тобын біріктіріп, XV ғасырдың 50-60 жылдарында Моғолстанға көшіп кеткен. Моғолстан ханы оларға Шу алқабы мен Қозыбасыдан жер бөліп берді. Көп үзамай Жәнібек хан мен Керей ханның қол астындағы халық саны 200 мыңға жетеді. Жәнібек пен Керей ханның күшеюінен қауіптенген Әбілхайыр 1468 жылы бүларға қарсы жорыққа аттанды, бірақ жол-жөнекей кенеттен қайтыс болды. Осы оқиғадан кейін олар Дешті Қыпшаққа қайтып оралды. Көп ұзамай билік қайтадан Орыс хан ұрпақтарына ауысты. Бұл хандардың ұрпағы Шайбан әулетімен үзбей 30 жылға жуық күрес жүргізді. 

ЖАНИБЕК ХАН (нач. XV в. - 1470) - один из основателей Казахского ханства, потомок хана Уруса, младший сын Барак хана. С захватом власти в Дешт-и Кыпчаке шайбанидов Абулхаиром часть кочевого населения во главе с султанами Жанибеком и Кереем отделилась и откочевала в Моголистаң обосновавшись в долинах реки Чу и Коз-Баши. Своей деятельностью Жанибек-хан и его сподвижники содействовали политическому объединению казахов и образованию Казахского ханства.

Истеми – каган ( 554 — 576 ) - был правителем западных территорий Тюркского каганата и господствовал над согдийцами. Носил титул ябгу-кагана - западно-тюркский титул верховного правителя. Во время своего правления Истеми установил дипломатические отношения с Персидской и Византийской империями, нанёс поражение эфталитам. Был братом Бумын-кагана. Имя хана Истеми не тюркское, а угорское, и является названием духа-предка. После его смерти Кара-Чурин унаследовал верховную власть на западе и титул Тардуш-хана, после чего перестал ходить в дальние походы.

ҚАЗЫБЕК БИ КЕЛДІБЕКҰЛЫ (Қаздауысты Қазыбек) (1667-1763) - Орта жүздің бас биі. Ол -қазақ пен қалмақ хандықтары атысып-шабысып тұрған жаугершілік заманда елшілікке жүріп, көршілес екі елдің арасын уақытша болса да бітімге келтірген парасатты мәмлегер. Қазыбек би замандастары Төле би, Әйтеке билермен бірге қазақ рулары мен тайпаларын Тәуке ханның қол астына топтастырып, туысқан қарақалпақ, қырғыз елдерімен одақ жасап, қазақ хандығының беделін көтерген. Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шақшақ Жәнібек батырлармен бірге халық жасақта рын құрысып, жоңғар басқыншыларына қарсы халық-азаттық күресін ұйымдастырушылардың бірі. Қазақ қауымының қарым-қатынасын реттейтін «Жеті жарғы» атты әдет-ғұрып заңдарының жинағын жасауға қатысты. Ол халықтың ақыл-ойын, ауыз әдебиетін, мәдениетін дамытуға игі ықпал жасаған. Өткір тілдігі мен шешендігі үшін Қаз дауысты Қазыбек атанды. Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде жерленген. 

КАЗЫБЕК БИ КЕЛЬДИБЕКУЛЫ (1667-1763), главный бий Среднего жуза, советник казахского хана Тауке. Известен как посредник, которому удалось заключить временное перемирие во время вооруженных столкновений казахского и калмыцкого ханств. Вместе с биями Толе и Айтеке боролся за укрепление казахского ханства путем объединения под властью хана Тауке разрозненных казахских родов и племең за союз с братскими каракалпакскими и киргизскими племенами. Был одним из организаторов народно-освободительной борьбы против джунгарских завоевателей. Совместно с батырами Кабанбаем (род каракерей) и Богенбаем (род канжыгали) создал народное ополчение. В числе 7-ми главных биев Ханского совета в Туркестане принял участие в составлении "уложения хана Тауке"- свода законов "Жеты-Жаргы". Был искусным оратором, за что прозван "Звонкоголосым" ("Каздауысты") Казыбеком. Сохранилось множество изречений, афоризмов, образцов ораторского искусства Казыбек бия. Похоронен в мавзолее Кожа Ахмеда Ясави (г. Туркестан).

КҮРМАНҒАЗЫ Сагырбайүлы (1806—1879) — қазақтың күйші-композиторы, домбырашы, халық музыкасындагы аспаптық музыканыц (куйдің) классигі. Аягашқы үстазы Хан Базар (Орда) куйшісі — Үзақ. Кейіннен Үзақпен бірге ел аралап, домбырашылық өнер сайысына тусіп, журтшылық назарына ілігеді. Бөкей ордасындагы атақты халық куйшілері Байбақты, Байжума, Баламайсан, Соқыр Есжан, Шеркештің куйлерін уйреніп, орындаушылық шеберлігін шыңдады. Ел аузындагы аңыздарга қараганда Курмангазының алгашқы шыгармаларының бірі -«Кішкентай» куйі 19 гасырдың 30 жылдарындагы шаруалар көтерілісін бастаган Исатайга арналган. «Ақбай», Ақсақ киік», «Көбік шашқан», « Турмеден қашқан», «Адай» куйлерінде нурлы болашақ, азат өмірді аңсаган халықтың уміті, өмір тартысы суреттеледі. Халық арасында есімдері белгілі Дина, Мамен, Көкбала, Меңетай, Меңқара, Сугірәлі, Тогайбай, Шора, тагы басқа ақындар өздерін Курмангазының шәкірттері санаган. Куйшінің атымен аталатын қазақтың халық аспаптар оркестрінің орындауыноа Қурмангазы шыгармалары бүкіл жер жүзіне тарады. 

КУРМАНГАЗЫ (1806-1879) Сагырбайулы — великий казахский композитор, исполнитель кюев, домбрист, классик казахской инструментальной (кюй) музыки. Первым его наставником был исполнитель кюев Хан Узак. Странствуя вместе с Узаком, Курмангазы принимает участие в состязаниях домбристов и постепенно завоевывает внимание ценителей искусства. Совершенствуя наигрыши у известных народных исполнителей кюев Букеевской Орды Байбакты, Байжумы, Баламайсана, Сохур Есжана, Шеркешти, он проявляет свою одаренность. По легенде, одним из первых сочинений Курмангазы явился кюй «Кишкентай» («Малый»), посвященный Исатаю, предводителю восстания бедняков в 30-х гг. XIX века. В кюях «Акбай», «Аксак киик» («Хромой сайгак»), «Вспенившееся море», «Побег из тюрьмы»), «Адай» (род Младшего жуза) языком музыки обрисовываются светлые горизонты будущего, чаяния народа о свободной жизни, борьба и перипетии существования. Популярные в народе акыны-домбристы Дина, Мамен, Кокбала, Менетай, Менкара, Сугирали, Тогайбай, Шора и ф. считают себя учениками Курмангазы. Произведения Курмангазы широко распространяются по всему миру благодаря их блестящему исполнению одноименным Государственным оркестром казахских народных инструментов.

КҮЛЕНОВ АХАТ (15.04.1932, Павлодар) - инженер-металлург, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1985), Халық қаһарманы (1994), Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген өнертапқышы. Инженерлік академияның корреспондент-мүшесі. Қазақ тау-металлургиялық институтын бітірген (1956). Еңбек жолын қарапайым қызметкер жолынан бастап Өскемен қорғасын-цинк комбинатының президенті қызметіне дейін көтерілді (1956-98). Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту ордендерімен және тағы басқа медальдармен марапатталған.

МУСИН ШАХАН ӘЛІМХАНҮЛЫ (27.12.1913, Павлодар облысы, Май ауданы.Үлкен Ақжар ауылы) - актер, Қазақ ССР-нің халық әртісі (1966). Актерлік жолын 1934 ж. Семей облыстық қазақ драма театрынан бастады. Ол осы театрдың іргетасын қалаушылардың бірі. Тұңғыш рөлі - І.Жансүгіровтің «Кек» атты пьесасындағы Бидахмет, 1934 жылы Семей облыстық драма театрында Арыстан, Есен (М.О.Әуезовтің «Айман-Шолпаны» мен «Еңлік -Кебегінде»), Әбіш (Б.Ж.Майлиннің «Шұғасында») рөлдерін ойнады. Сахнада негізінен творчестволық интелегенция өкілдерінің бейнелерін жасады. Оның ойнаған рөлдері поэзиялық әуен мен романтикалық серпінге толы. Ақан (Ғ.Мүсіреповтің «Ақан сері -Ақтоқтысында»), Сырым (Әуезов пен Л.С.Соболевтің «Абайында»), Махамбет (Ғ.Слаповтың «осы аттас пьесасында»), Сапар (Т.Ахтановтың «Сәулесінде»), Әпенде (Назым Хикметтің осы аттас пьесасында), Моцарт (А.С.Пушкиннің «Шағын трагедияларында») рөлдері осы бағытта шешім тапты. Ол ақындық өнермен де айналысып, көптеген өлеңдер жазды. Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысты. 1954 жылдан киноға түскен: Рүстемов («Бұл Шұғылада болған едіде», 1955), Сапаров («Біз осында тұрамызда», 1956), Баймағанбет («Шоқан Уәлихановта», 1957), Профессор («Ұланда», 1977), Ректор («Қосымша сауалдарда», 1979) Төле би («Жазушы асығадыда», 1 9 8 0 ) т . б .

Одним из выдающихся сынов казахского народа, забытых во времена тоталитарной системы, является Мухаммед Хайдар Дулати, живший и творивший в сложную эпоху. Полное имя Дулати звучало Мырза Мухаммед Хайдар бон Мухаммед Хусаин Дуглат Кореген. Родился Дулати в 1499 году христианского летоисчисления в Ташкенте, ушел в лучший мир в 1551 году в Индии. Дулати является представителем древнего казахского племени Дулат, которое играло важную роль в образовании первого Тюркского каганата. По словам великого Бабура М.Х.Дулати был разносторонне образованным человеком, хорошо знал прошлую и современную историю Казахстана, Средней Азии, Моголистана, фольклор и мудрость своего народа. Дулати был прекрасным историком и писателем своего времени. Свидетельством его высокого образования и обширных знаний истории и культуры народов Евразии является его знаменитый и замечательный труд "Тарихи Рашиди", написанный в зрелом возрасте в 1541-45 годах в Кашмире на персидском языке, который тогда для тюркского мира служил языком науки и культуры. В этом труде он оставил для потомков бесценные сведения - описание истории Моголистана и Кашгара второй половины XIV - первой пол. XVI века. Этот труд широко использовался многими авторами в XVI-XX веках как первоисточник по истории огромной территории расселения тюркских и соседних народов, он не теряет актуальности и в наше время. Этот главный труд Дулати переведен на английский, турецкий и казахский языки, еще в прошлом веке Вельяминов-Зернов перевел на русский язык части, конкретно относящиеся к истории казахов. О Дулати, его трудах и государственной деятельности писали крупнейшие русские ученые Вельяминов-Зернов, В.В.Бартольд и другие. В Казахстане стали уделять большое внимание к Дулати, также как и к другим выдающимся деятелям прошлого после "Хрущевской оттепели" и особенно после получения Республикой Казахстан независимости. Была проведена специальная конференция, посвященная его 500-летию под эгидой ЮНЕСКО. Жизнь Мухаммед Хайдара Дулати и его творчество заслуживает более углубленного изучения, а знание о нем - широкого распространения среди людей. Источник: Гл. научный сотрудник Института языкознания РАН Доктор фил. наук, профессор МГУ

НАЗАРБАЕВ НҰРСҰЛТАН ӘБІШҰЛЫ (1940), мемлекет қайраткері. Қазақстан Республикасының Түңғыш Президенті, Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы (1991), Қазақстан Республикасының Жоғары Әскери Қарулы Күштерінің басшысы (1992), экономика ғылымдарымың докторы (1992), профессор (1993), Халықаралық инженерлік академиясының академигі, (1993), Қазақстан Республикасының ҰҒА академигі

(1994), Ресей әлеуметтік ғылым академиясының академигі (1995), Ресей Федерация Президенті жанындағы Ресей мемлекет қызметі академиясының құрметті докторы, Ломоносов атындағы ММУ мен Әл-Фараби атындағы ҚазМҰУ-дің құрметті профессоры, Белоруссияның Ғылым Академиясының қурметті мүшесі. «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде дамуы мен қалыптасу стратегиясы» (1992), «Нарық және Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы» (1994), «XXI ғасыр табалдырығында» (1996), «Еуразиялық кеңістік: интеграциялық потенциал мен оның жүзеге асырылуы» (1994), «Тарих толқынында» (1999) және тағы басқа ғылыми еңбектердің авторы. Қазақстан Республикасының және бірқатар шетел ордендерімен, оның ішінде "Алтын қыран" (1993) ордені және көптеген медальдармен марапатталған.

НАЗАРБАЕВ НУРСУЛТАН АБИШЕВИЧ (1940), государственный деятель, Первый Президент Республики Казахстан. Председатель Совета Безопасности РК (1991), Верховный Главнокомандующий Вооруженными Силами РК.

(1992),    доктор экономических наук (1992), профессор (1993), академик Международной инженерной академии (1993), академик НАН РК (1994), академик Российской академии социальных наук (1995), почетный доктор Российской академии государственной Службы при Президенте РФ, почетный профессор МГУ им. Ломоносова, КазНУ им. Аль-Фараби, почетный член Академии наук Республики Беларусь. Автор научных трудов: "Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного государства" (1992), "Стратегия ресурсосбережения и переход к рынку" (1992), "Идейная консолидация общества - как условие прогресса Казахстана" (1993), "К обновленному Казахстану через углубление реформ, общенациональное согласие" (1994), "Рынок и социально-экономическое развитие Казахстана" (1994), "Евразийское пространство: интеграционный потенциал и его реализация" (1994), "На пороге XXI века" (1996), "Рынок и социально-экономическое развитие Евразийского Союза: идеи, практика, перспективы", «В потоке истории» (1999), «В эпицентре мира» (2002) и другие. Награжден рядом государственных орденов и медалями РК и зарубежных страң среди них орден "Аптын кыран"

(1993).    Экономические, социальные и политические реформы в Казахстане, осуществляемые под руководством и непосредственном участии Президента РК Н.Назарбаева как политика, ученого и стратега в исторически короткий период развития имеют позитивные результаты, способствуют достойному вхождению Казахстана в Мировое сообщество.

САҚАУ МӘУКЕУЛЫ - (1798-1875) - XIX ғасырдағы қазақ ақындық өнерінің өкілі, белгілі айтыс ақыны. Жас шағында музыкаға әуес болып, елең шығарған, айтыстарға қатысып, өзінің тапқырлығымен танылған. Өкінішке орай, бізге жеткені тоғыз өлеңі мен бес айтысы ғана. Сақаудың айтыстары өткірлігімен, шынайылығымен бағалы (Жәмішбаймең Бегінтаймен, Тәті және Тоғжан қызбен айтыстары). М.О.Әуезов, Сақаудың Тоғжанмен айтысын жоғары бағалаған. Көптеген шығармаларын Шоң би, Торайғыр би, Саржан төреге арнаған. Бірқатар шығармалары «Бес ғасыр жырлайды» жинағына енген.

СҮЙІНБАЙ Аронұлы (1815—1898) — қазақ ақыны, айтыс онерінің жуйрігі. Халық қамын көздеген Өтеген, Қарасай, Сураншы, Саурық батырлар туралы дастандар шыгарган. Қатаган ақынмен, Тезек төремен айтыстары мәлім. Оның шешендік нақылдары, болыс, билерге арнаган Мақсутқа», «Қасымга», «Жетісу билеріне» және тагы басқа өлеңдері бар. «Менің пірім — Суйінбай, Сөз сөйлемен сыйынбай...» деп Жамбыл Жабаев жыр бастарда үнемі сыйынып отырган. Ол батырлык, эпостың тамаша жыршысы да болды. Мухтар Омарханулы Әуезов оган: «Суйінбай — Жетісу ақындарының алтын діңгегі» деп бага берген. Қай шыгармасында да Суйінбайдың ақыңдық тапқырлыгы, турашылдыгы, қайсарлыгы айқын керініп отырады. 

СУЮНБАЙ (1815-1898) Аронулы — казахский акын, непревзойденный мастер айтыса. Написал поэмы, посвященные защитникам народа батырам Утегену, Карасаю, Суранши, Саурыку. Популярны в народе его айтысы с акыном Катаганом и торе Тереком. Широко известны его красноречивые изречения. посвящения волостным правителям и биям («Максуту», «Касыму», «Биям Семиречья») и другие стихи. Великий поэт Жамбыл Жабаев перед выступлением всегда выражал почтение Суюнбаю строками: «Мой кумир — Суюнбай, Слово беру смело...». Он был замечательным воспевателем героического эпоса. Высокую оценку творчеству Суюнбая дал Мухтар Омарханулы Ауэзов: «Суюнбай — залотое ядро акынов Семиречья».

СҮЛЕЙМЕНОВ ОЛЖАС ОМАРҰЛЫ (18.5.1936, Алматы) - ақын, қоғам қайраткері. ҚазГУ-ді (1959) бітірген. 1962-71 жылдары «Казахстанская правда» газетінің қызметкері, «Қазақфильм» киностудиясының сцөнарий-рсдакциялық коллегиясының бас редакторы, «Простор» журналының бөлім меңгерушісі. 1971-81 жылдары Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының хатшысы, 1981-83 жылдан Қазақ ССР Киномотографистер жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы, 1983 жылдан бастап Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының 1-хатшысы, КСРО Жазушылар одағының хатшысы (1984). 1972 жылдан Азия және Африка елдері жазушыларымен байланыс жөніндегі Қазақ комитетінің, 1989 жылдан «Семей-Невада» қозғалысының төрағасы. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының Италиядағы төтенше және өкілетті елшісі, 2002 жылдан ЮНЕСКО-дағы Қазақстанның тұрақты өкілі. Тұңғыш өлеңдер жинағы «Арғымақтар» 1961 жылы шықты. Ақынның өлең-жырлары ақыл-ой алғырлығы, бүгінгі күнді халықтың өткен тарихымен астастыра бейнелей, қоғамның саяси-әлеуметтік өміріне асқақ дауыспен үн қосуы арқылы ерекшеленеді. «Адамға табын, Жер, енді» Сүлейменовтың атын әдеби жұртшылыққа кеңінен танытты. Бұл поэма кеңес дәуірі кезінде поэзия жанрының үздік табыстарының бірі болып табылды. Содан бері ақынның «Нұрлы түндер» (1962), «Қызықты түн» (1963), «Шапағатты шақ» (1964), «Мешін жылы» (1967), «Таңдамалы лирика» (1969), «Қыш кітабы» (1969), «Ақ дария аспанында» (1970, өлеңдер мен проза), «Талма түсте тағы да бір қайталап» (1973), «Жұмыр жұлдыз» (1975), «Кемер» (1976, 1979), «Әр күн - арайлы таң» (1986), «Асқардан асу» (1987), «АЗиЯ» (1975), «1001 сөз» (2001) атты кітаптары жарық көрді. Сонымен қатар, ол Қазақстан кино өнерін дамытуға елеулі үлес қосты. Оның сценарийі бойынша «Бабалар жері» (1964), «Көгілдір маршрут» (1967), «Қыс - қысылшаң мезгіл» (1972), «М.Әуезов туралы сөз» (1979), «Соңғы өткел» (1982), «Үндістан сазы» (1984), «Жастық шақ заставасы» (1984) кинофильмдері түсірілді. Бірқатар шығармалары ТМД халықтарының және шет ел тілдеріне аударылды. «Жалынның шалқуы» деген өлеңі француз тіліне аударылып, 1981 жылы жарық көрді. Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1972). КСРО Жоғарғы Кеңесі мен Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет Белгісі» ордендерімен және медальдармен марапатталған. 

СҮЛЕЙМЕНОВ ОЛЖАС ОМАРУЛЫ (18.5.1936, Алматы) - акын, писатель. Окончил школу в 1954 году и поступил на геологоразведочный факультет Казахского госуниверситета, окончил его в 1959 году. Последние годы учебы совмещал с работой в геологоразведочных партиях. Литературной работой занялся в 1955 году. В 1958 году поступил в Литературный институт им. А.М.Горького в Москве на отделение поэтического перевода. Окончил геологический факультет КазГУ (1959г.) и Литературный институт имени А. М. Горького (1961г.). В 1962 - 1971 литературный сотрудник газеты "Казахская правда", главный редактор сценарно-редакционной коллегии киностудии "Казахфильм", заведующий отделом журналистики "Простор", 1971-81 секретарь правления СП Казахстана, 1981-83 председатель Государственного комитета Казахской ССР по кинематографии. С 1972 председатель Казахского комитета по связям с писателями стран Азии и Африки. С 1983 - первый секретарь Правления Союза Писателей Казахстана. В 1989 году стал инициатором движения "Невада-Семипалатинск"

СҰЛТАНБЕТ СҰЛТАН (1710- XVIII ғасырдың аяғы), белгілі би, Әбілмәмбет ханның жарлығымен қыпшақ ұлысының басшысы болды. Абылай ханды Жоңғар тұтқыншылығынан қүтқаруға, сонымен қатар Жоңғарларға қарсы әскери күрестерге белсенді қатысты. Бос қалған Іле өзені үшін Қытай-қазақ арасындағы территориялық келіспеушілігін шешуде ол өзін дипломат ретінде танытты. Абылай ханның өлімінен кейің Сүлтанбетке хан тағы ұсынылды, бірақ ол Уәлиге жол берген.

ТӨЛЕ БИ ӘЛІБЕКҰЛЫ (1663-1756),Ұлы жүздің бас биі, Әз-Тәуке ханның тустасы. білгіш шешен. Қазақ хандығын біріктіру мен бір орталыққа нығайтуда Тәуке ханды қолдаған. Тәуке ханның басшылығымен, Қазыбек, Әйтеке, басқа да белгілі билермен бірге бірегей қазақ хандығын құруға қатысып, оны бірігу кезінде сот қызметін атқарып, бас би ретінде болған. «Жеті жарғы» заңын жасасқан қоғамның көрнекті қайраткері. Ол қазақтың белгілі хандарымен, билерімен, батырларымен бірге жоңғар-қалмақ басқыншыларына қарсы халық-азаттық майданын ұйымдастырып, басшылық етті. Қазақ даласындағы нақыл сөздер, афоризмдердің авторы. Ташкент қаласында жерленген. 

ТОЛЕ БИ АЛИБЕКУЛЫ (1663-1756), главный бий Старшего жуза, современник хана Тауке, искусный оратор. Поддерживал хана Тауке в его борьбе за образование единого Казахского ханства и централизацию власти. Один из регламентаторов свода казахских законов "Жеты-Жаргы". В период объединения трех жузов занимал должность верховного судьи и считался главным бием. Был одним из организаторов народно- освободительной борьбы против нашествия джунгар. Ему принадлежит авторство многочисленных изречений, афоризмов и преданий о жизни казахской степи. Похоронен в г. Ташкент.

ШАНИН ЖҰМАТ ТҰРҒЫНБАЙҰЛЫ (1892, Павлодар облысы, Баянауыл ауданы -26.2.1938) - тұңғыш қазақ режиссері, драматург, ұлттық профессионалды театр өнерінің негізін салушы, Қазақ ССР-нің халық әртісі (1931). Қарқаралыда, Павлодарда (1921-22), Зайсанда (1922) және Семейде (1923) қоғамдық жауапты орындарда қызмет етті. Саяси-әлеуметтік және қоғамдық істерге белсене қатысу оның ой-өрісін кеңейтіп, кейінгі режиссерлік әрі жазушылық қызметіне игі ықпал жасайды. 20-жылдары Семейде «Ес аймақ» труппасын басқарып, халық жыры негізінде жазылған өзінің «Арқалық батыры» мен С.Сейфуллиннің «Қызыл сұңқарларын» (1922) қойды. Сонымен қатар өзі осы аталмыш спектакпьдердеАрқалық батырдың және Еркебұланның ролін орындады. Бұдан кейін ол Қазақ драма театрының директоры (1926) болумен қатар оның көркемдік жағын басқарды. Қазақстандағы тұңғыш ұлт театрының негізін салып, оны ұйымдастыруда, сондай-ақ, профессионалдық тұрғыда қалыптастырып, творчестволық жағынан өсу жолында зор еңбек сіңірді. 1926-32 жылдарда Қазақ драма театрында ұлттық (І.Жансүгіровтің «Кегі» мен «Түрксібі», Б.Ж.Майлиннің «Майданы»), классикалық туындыларды (А.С.Пушкиннің «Тас мейманы» мен «Сараң серісі», У.Шекспирдің «Гамлеті») қойды. 1927 жылы бір топ өнер шеберлерін бастап, Мәскеуде өткен этнографиялық концертке қатысады, 1932-33 жылдары Қырғыз драма театрының бас режиссері болды. 1934 жылы ашылған музыкалық театрды (қазіргі Қазақтың опера және балет театры) ұйымдастыруға қатысып, Қ.Жандарбековпен бірге Е.Г.Брусиловскийдің «Жалбыр», «Қыз Жібек» пен «Ер Тарғынын» қойды. Осы музыкалық спектакльдер Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігі кезінде жоғары бағаланды. 1936-37 жылдары Орал музыкалық драма театрын ұйымдастырумен бірге оған басшылық жасады. Ол бірқатар пьесалар («Торсықбай», «Айдарбек», «Үш бажа», «Жанды сурет», «Қара құлып», «Қозы - Баян» т.б.) жазып, драмалық жанрды дамытуда жемісті еңбек етті. Оның творчествосын М.Әуезов, Қ.Сәтбаев, Ғ.Мүсірепов т.б. жоғары бағалады. 1972 жылы Шымкент облыстық драма театрына Ж.Т.Шаниннің есімі берілді.

ШОРМАН БИ КҮШІКҰЛЫ (1788-1837) - Орта жүздің белгілі биі. Он үш жасында ерекше талантымен көзге түскен. Оның дарындылығы, көрегендігі, шешендігі туралы көптеген аңыз-әңгімелер көп тараған. Шорманның «қара қылды қақ жаратын» әділдігі ел аузында аңыз болған. Оның төрелігіне тек Баяннан ғана емес, бүкіл Кереку өңірінің түкпірінен келетін болған. 1833 жылы патша әкімшілігінен капитан шені атағын алып, сол жылы Батыс Сібір генерал-губернаторының жарлығымен Баянауыл сыртқы округінің аға сұлтанының орынбасары ретінде тағайындалады. 1836-37 жылдары Баянауыл сыртқы округінің аға сұлтаны болған.

ШОРМАНОВ СӘДУАҚАС (1850-1927) - XX ғасырдың басындағы қазақ ақындарының бірі. Әскери баспаларда қазақтардың әлеуметтік тұрмысы жайында мақалалар жариялап, оларды Петербург университетінің профессоры, қазақ тілі мен әдебиетін зерттеуші П.Мелиоранскийге жіберген. Қазір бұл қолжазба Санкт-Петербург қаласындағы Салтыков-Щедрин атындағы кітапхананың А.Н.Самойловтың архивінде сақтаулы. Сонымен қатар ол қазақ халқының әдеби, тарихи мұраларын жинап, оны Петербургте бастырған. Сәдуақас Мұсаұлы қазақ халқының мұң-мұқтажын айтып генерал-губернаторға, газеттерге хат жазған. Қазақ азаматтарына араша түсіп, талайына қол ұшын берген.

ҚАЙЫПОВ АРЫҚТАЙ (10.10.1914, Қарағанды облысы, Ульянов ауданы - 1993, Алматы) -геолог, геология-минералогия ғылымдарының докторы (1964), профессор (1964), Қазақ ССР ҒА-ның академигі (1972). Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1971). Қазақтың кен металлургия институтын (1939) және аспирантурасын (1943) бітірген. 1943 жылдан Қазақ ССР ҒА-ның Геологиялық ғылымдар институтында қызметкер, 1947-64 жылдар аймақтық металлогения секторының меңгерушісі, 1964-66 жылдары директордың орынбасары, 1970 жылдан рудалы аудандар бөлімінің меңгерушісі. Ащысай және Зырянов кендерінде жүргізген зерттеулері жаңа руда қабатын табуға және кендердің жалпы қорын анықтауға мүмкіндік берді. Оның Жоңғар Апатауында, Шығыстағы Миөзек-Қүсмұрын металлогениялық зонасында, Солтүстік Қазақстан мен Сарыарқа аудандарында жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде алтынның, мыстың, полиметалдың өндірістік кендерінің теменгі палеозойдағы вулкандық жыныстармен байланыстылығы Қазақстанда алғашқы рет анықталды. Орталық Қазақстанның, соның ішінде Сарыарқаның бесжылдық-металлогениялық картасын жасаушылардың және редакторларының бірі. Оның басшылығымен 11 томдық "Металлогения Казахстана" монографиясы жарыққа шықты (1977-1983).

ҚАСЫМОВ ҚАМАР (1893, Павлодар облысы, Баянауыл ауданы - 1966, Апматы) - музыка аспабын жасаушы шебер, ҚазССР-інің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1958). Негізінен домбыра, қобыз, сыбызғы тағы басқа музыкалық аспаптарды жаңартып, жетілдірумен шұғылданды. Оның басшылығымен Қазақтың халық аспаптар оркестрі үшін көптеген музыкалық аспаптар жасалды. Қазақтың әшекейлеп, өрнектеп жасаған музыкалық аспаптары Мәскеу, Санкт-Петербург, Алматы, Семей мұражайларында сақтаулы. Еңбек Қызыл Ту орденімең медальдармен марапатталған.